Dünya, Güneş Sistemi'nin 9 gezegeninden biridir ve Güneş'e olan uzaklığı bakımından 3. Sırada bulunur. Coğrafya'nın asıl konusunu oluşturan Dünya'yı incelemek için bazı kavramların bilinmesi gerekir:

 

Dünya, Kutup Noktaları'nda basık, Ekvator'da şişkindir. Dünya'nın kendisine özgü bu şekline geoid denir. Geoide en yakın geometrik şekil elipsoiddir. Verilen boyutlar "Hayford Elipsoidi" ne aittir.

 

Ekvator yarıçapı = 6.378,4 km

Kutuplar yarıçapı = 6.356,9 km

Ekvator çevresi = 40.076,6 km

Kutuplar çevresi = 40.009,1 km

Pratikte bu uzunluklar yaklaşık olarak alınmaktadır.

 

 

• Ekvator'a paralel uzanırlar 

• Çapları ve uzunlukları Ekvator'dan kutuplara doğru kısalır. 

• Ekvator'dan kutuplara doğru sayısız paralel çizilebilir. Ancak değerlendirme kolaylığı bakımından birer derece aralıklarla çizildikleri varsayılır. 

• Paralellerin 90 tanesi Kuzey Yarım Küre'de, 90 tanesi Güney Yarım Küre'de bulunur. 

• 60. paraleller Dünya'nın küreselliğinden dolayı Ekvator'un yarısı uzunluğundadır. 

• Birbirini izleyen 2 paralel arasındaki uzaklık her yerde yaklaşık 111 km'dir. 

 

UYARI : Dünya'nın geoid şekli nedeniyle 2 paralel arasındaki uzaklık Ekvator'dan kutuplara doğru artar. Örneğin, Ekvator ile 10 (kuzey-güney) enlemleri arasındaki uzaklık 110.596 m iken, 890-900 (kuzey-güney) enlemleri arasındaki uzaklık 110.700 m'dir. Ancak birbirini izleyen 2 paralel arasındaki uzaklık pratikte 111 km olarak kabul edilmiştir.

 

 

Bazı paralellerin yerleri, güneş ışınlarının yere değme açısına bağlı olarak doğa tarafından belirlenmiştir. Bunlar :

Ekvator

Dönenceler

Kutup Daireleri

Kutup Noktaları

 

 

• En uzun paraleldir. 

• Güneşin önünden en hızlı geçen noktaların oluşturduğu paraleldir. 

• Dünya'nın eksen çevresindeki dönüş hızı Ekvator'da yaklaşık 1670 km/saat'tir. 

• Güneş ışınlarını 21 Mart ve 23 Eylül'de dik açıyla alır. 

• Yıl boyunca sıcak olduğundan termik alçak basınç kuşağıdır. 

• Yükseltici hava hareketleri görüldüğü için bol yağış alır. 

• Gece ve gündüz süreleri yıl boyunca birbirine eşit ve 12'şer saattir.
 

 

• Yerleri, yer ekseninin eğikliğine bağlı olarak belirlenen Dönenceler, 23027' Kuzey ve Güney paralelleridir. 

• Kuzey Yarım Küre'dekine Yengeç Dönencesi, Güney Yarım Küre'dekine Oğlak dönencesi denir. 

• Orta kuşak ile Tropikal kuşağı birbirinden ayırırlar. 

• Güneş ışınlarının düz zeminlere dik geldiği en son noktalardır. 

• 5. Yengeç Dönencesi 21 Haziran'da, Oğlak Dönencesi 21 Aralık'ta Güneş ışınlarını dik açı ile alır. 

 

 

• 90. Kuzey ve Güney paralelleridir. 

• Güneş ışınlarının düz zeminlere en dar açıyla geldiği yerlerdir. 

• Sürekli soğuk olduğundan kutuplar ve çevresinde yıl boyunca termik yüksek basınç kuşakları oluşur.

• Aydınlanma çemberinin 21 mart ve 23 Eylül'de teğet geçtiği yerlerdir. 

• Bir yıl içinde 6 ay sürekli gündüz, 6 ay sürekli gece yaşanır. 

• Çizgisel hızın sıfır, yerçekiminin en fazla olduğu yerlerdir. 

 

 

• Yerleri, yer ekseninin eğikliğine bağlı olarak belirlenen Kutup Daireleri, 66033' Kuzey ve Güney paralelleridir. 

• Kutup kuşağı ile Orta kuşağı birbirinden ayırırlar. 

• Aydınlanma çemberinin yıl içinde yer değiştirdiği ve 21 Haziran ile 21 Aralık'ta teğet geçtiği paralellerdir. 

• 21 Haziran'da Kuzey Kutup Dairesi'nde, 21 Aralık'ta Güney Kutup Dairesi'nde 24 saat gündüz yaşanır. 

 

 

 

• Bir kutuptan diğerine uzanan meridyenler de paraleller gibi sayısızdır. Ancak pratikte her 1 dereceden bir yay geçtiği varsayılarak, 360 tane oldukları kabul edilmiştir. 

• Birbirini izleyen 2 meridyen arasındaki uzaklık Ekvator üzerinde 111 km olarak kabul edilmiştir. 

• Başlangıç meridyeni olarak Londra yakınlarındaki Greenwich kabul edilmiştir. 

• Bir meridyenin, karşıt (anti) meridyeniyle arasında 180 meridyen fark vardır. 

 

UYARI : Meridyen yayları eşit uzunluktadır. Aralarındaki uzaklık Ekvator'dan kutuplara doğru azalır ve tüm meridyenle kutuplarda birleşir. 

 

Birbirini izleyen 2 meridyen arasındaki uzaklık; Ekvator üzerinde 111.322 m. (pratikte 111 km olarak kabul edilmiştir, 45. (Kuzey - Güney) paralellerinde 78.850 m, 90. (Kuzey - Güney) paralellerinde ise 0 m'dir.