Yazili Edebiyat Donemi
10.sınıf edebiyat dersi,yazılı edebiyat dönemi,slayt,ödev,indirYazılı Edebiyat Dönemi
Türklerin GÖKTÜRK alfabesini kullanmasıyla başlayan dönemdir. Daha eskilere ait maalesef herhangi bir eserimiz yoktur. Tarihi bilinen en eski yazıtımız(mezar taşı):Çoyren (687-692)dir.
Yazılı Edebiyat Dönemi Özellikleri
1. Göktürk Abideleri, Türk edebiyatının bilinen ilk yazılı belgeleridir. Yazıtlardaki olgun anlatım özelliğinden, önceden de var olup ele geçmeyen ürünlerin de olabileceği düşünülmektedir.
2. Dönemin ürünlerinde hem dinsel hem de dindışı etkiler görülür.
3. Bu yazıtlar kullanılan ilk Türk alfabesini günümüze ulaştırmıştır.
4. Yazıtlar Türk dili ve edebiyat tarihinin dışında, tarih, sosyoloji, etnografya için de değer taşır.
5. Yazıtlarda hem halk diliyle ( Tonyukuk Abidesi) hem de sanatlı bir söylev diliyle (Bilge Kağan Abidesi ve Kültigin Abidesi) anlatım görülür.
6. Yazılı edebiyat döneminde Göktürkçe Kuzey Lehçesi ve Uygurca (Güney Lehçesi) kullanılmıştır.
7. Yazıtlarda, ses tekrarına dayalı (aliterasyonlu) bir anlatım vardır. (Söz sanatlarından yararlanılmıştır.)
8. Orhun Abideleri’nden, ulusal birliğin önemi, ulusal benliğin korunması gerektiği vurgulanmaktadır.
9. Bazı atasözleri ve destanlarımız bu dönemde yazıya geçirilmiştir.
Göktürk Yazıtları;
-Doğu Göktürklerine aittirler.
Çinlilere karşı bağımsızlık savaşı yapan, Türk bütünlüğünü yeniden kurmak için içte ve dışta savaşan Göktürklerin hikayesi anlatılır bu yazıtlarda. Bu abideler 38 harfli olan Göktürk alfabesiyle yazılmıştır.
Bunlardan en önemli olanları 3 tanedir.
Uygur Dönemi Eserleri/Uygur Metinleri
Tarihimizin ve dilimizin ilk en önemli belgeleri Göktürk Yazıtları(Orhun Kitabeleri)dır.
-Doğu Göktürklerine aittirler.
-725,732,735 yıllarında dikilmişlerdir.
-Vezir Tonyukuk, Bilge Kağan, Kültigin adına dikilmişlerdir.
-Yollug Tigin adlı bir yazara yazdırmıştır.
-Öz Türkçe ile yazılmıştır.
-Türk hakanlarının Göktürkleri nasıl birleştirdiklerini,devleti nasıl idare ettiklerini, gelecek kuşakların ne yapmaları gerektiğini anlatan bir nutuk(söylev)tur.
-Aslında birer mezar taşı olarak tasarlanmışlardır.
-Taşların üç tarafı Göktürk alfabesiyle bir tarafı da Çince yazılmıştır.
-Eserler şu an Moğolistan sınırları içindedir. 1900' lü yılların başında Strahlanberk tarafından bulunmuş,
-Danimarkalı Wilhelm Thomsen tarafından okunmuşlardır.
-Vezir Tonyukuk, Bilge Kağan, Kültigin adına dikilmişlerdir.
-Yollug Tigin adlı bir yazara yazdırmıştır.
-Öz Türkçe ile yazılmıştır.
-Türk hakanlarının Göktürkleri nasıl birleştirdiklerini,devleti nasıl idare ettiklerini, gelecek kuşakların ne yapmaları gerektiğini anlatan bir nutuk(söylev)tur.
-Aslında birer mezar taşı olarak tasarlanmışlardır.
-Taşların üç tarafı Göktürk alfabesiyle bir tarafı da Çince yazılmıştır.
-Eserler şu an Moğolistan sınırları içindedir. 1900' lü yılların başında Strahlanberk tarafından bulunmuş,
-Danimarkalı Wilhelm Thomsen tarafından okunmuşlardır.
Çinlilere karşı bağımsızlık savaşı yapan, Türk bütünlüğünü yeniden kurmak için içte ve dışta savaşan Göktürklerin hikayesi anlatılır bu yazıtlarda. Bu abideler 38 harfli olan Göktürk alfabesiyle yazılmıştır.
Bunlardan en önemli olanları 3 tanedir.
KÜLTİGİN ANITI
3,35 metre yükseklikte, kireçtaşından yapılmış ve dört cephelidir. Doğu-batı cephelerinin genişliği aşağıda 132, yukarıda 122 santimetredir. Kuzey-güney cepheleri de aşağıda 46, yukarıda 44 santimetredir. Üst kısım kemer şeklinde ve yukarıda beş kenarlı olarak bitmektedir. Anıttaki satırların uzunluğu 235 santimetredir. Yazıtın doğu yüzünde 40; güney ve kuzey yüzlerinde 13'er satır Göktürk harfli Türkçe metin vardır. Batı yüzünde ise, devrin Tang İmparatoru'nun Köl Tigin'in ölümü dolayısıyla gönderdiği Çince mesajına yer verilmiştir.
BİLGE KAĞAN ANITI
Kültigin Anıtının bir kilometre uzağındadır. 734 yılında ölen Bilge Kağan adına oğlu Tenri Kağan tarafından yaptırılan bu anıt 735 yılında dikilmiştir. Yazıtta Bilge Kağan'ın ağzından devletin nasıl büyüdüğü anlatılmakta ve Kültigin'in ölümünden sonraki olaylar ilave edilmektedir. Ayrıca kağanın konuşmasından başka yeğeni Yuluğ Tigin'in kayıtları da yer almaktadır. Yaklaşık 3,75 metre yüksekliğinde olan yazıt, dört cephelidir. Yazıtın doğu yüzünde 41, kuzey ve güney yüzlerinde 15'er satır Göktürk harfli Türkçe metin bulunmaktadır. Batı yüzünde ise, (Köl Tigin yazıtında olduğu gibi), Çince bir metne yer verilmiştir.
TONYUKUK ANITI
Tonyukuk anıtı dört cepheli iki dikilitaş halindedir. Yazılar, diğer taşlara göre daha silik durumdadır. Tonyukuk, Bilge Kağan'ın babası İlteriş Kağan'ın amcası Kapgan Kağan'ın ve Bilge Kağan'ın baş bilicisi yani başveziri idi. Bu anıtı ihtiyarlık devrinde kendisi diktirmiştir ve yazılar da kendisine aittir. Taşlarda Göktürklerin Çin esaretinden nasıl kurtulduğu, kurtuluş savaşının nasıl yapıldığı ve Tonyukuk'un neler yaptığı anlatılır. Birinci yazıt, 243 cm; ikinci yazıt ise, 217 cm yüksekliğindedir. Birinci yazıtta 35, ikinci yazıtta 27 satır Göktürk harfli Türkçe metin bulunmaktadır.
Uygur Dönemi Eserleri/Uygur Metinleri
Göktürk devletinin yıkılmasından sonra kurulan uygur hanlıklarından kalma eserlerdir Daha çok Buddha ve Mani dininin esaslarını anlatan metinlerdir. Bunlar turfan yöresinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Uygurların kâğıda kitap basma tekniğini bildikleri anlaşılmaktadır. Dönemden kalma birçok hikâyenin yanında "kökünç" denilen bir ilkel tiyatro eserleri de vardır. Uygurlar bu eserleri 14 harfli uygur alfabesiyle yazmışlardır.
Sekiz Yükmek (Sekiz Yığın): Çinceden çevrilen Sekiz Yükmek'te Burkancılığa ait dinî - ahlâki inanışlar ve bazı pratik bilgiler vardır. Uygurlar arasında çok yayılan bu eser; kısa cümleleriyle, içten anlatımı ve zengin söz varlığıyla dikkati çeker.
Altun Yaruk (Altın Işık): Burkancılığın temellerini, felsefesini ve Buda'nın menkıbelerini içerir. Bunlardan en meşhurları "Şehzade ile Aç Pars Hikâyesi" ,Dantipali Beğ Hikâyesi ve Çaştani Beğ Hikâyesi
Irk Bitig (Fal Kitabı): Göktürk yazısıyla yazılmış bir fal kitabıdır. Her biri ayrı fal olarak yazılan 65 paragraftan oluşur. Çeşitli inanışlar ve masal unsurlarının bulunduğu kitapta günlük dile ait pek çok kelime de vardır.
Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi : Burkancılığa ait bir menkıbenin hikâyesidir. İyi düşünceli şehzadenin bütün canlılara yardım etmek ve canlıların birbirlerini öldürmelerini engellemek için bir mücevheri elde etmek üzere yaptığı maceralı yolculuk anlatılır.
Irk Bitig (Fal Kitabı): Göktürk yazısıyla yazılmış bir fal kitabıdır. Her biri ayrı fal olarak yazılan 65 paragraftan oluşur. Çeşitli inanışlar ve masal unsurlarının bulunduğu kitapta günlük dile ait pek çok kelime de vardır.
Kalyanamkara ve Papamkara Hikâyesi : Burkancılığa ait bir menkıbenin hikâyesidir. İyi düşünceli şehzadenin bütün canlılara yardım etmek ve canlıların birbirlerini öldürmelerini engellemek için bir mücevheri elde etmek üzere yaptığı maceralı yolculuk anlatılır.
| görüntülenme: |