//--> BİLGİKAFEN

! Blog Yayınımız Açılmıştır.

Blog
Bugün»92 Kişi Buradaydı Bugün»118 Kez Tıklama Yapıldı
İp Adresiniz»52.55.55.239 Online:
Bu gönderiyi arkadaşlarınızla paylaşın


bilgikafem

ses bilgisi

Söyleyiş ve Ses Bilgisi

Ünlüler 3 organımıza göre sınıflandırılır;
  • Dil
  • Çene
  • Dudak
Çeneye Göre
  • Geniş
  • Dar
Dudağa Göre
  • Düz
  • Yuvarlak
Dile Göre
  • Geniş
  • Dar




Türkçede Ünlülerin Tablosu

  Düz Yuvarlak Düz
Yuvarlak
Geniş a o e ö
Dar ı u i ü

 
Küçük Ünlü Uyumu
a a,ı
e e,i
ı ı,a
i i,e

o a,u
ö e,ü
u u,a
ü ü,e
Olarak sıralandırılmalı.
Yani a ünlü bulunan bir heceden sonra a,ı
e ünlüsü bulunan bir heceden sonra e,i
ı ünlüsü bulunan bir heceden sonra ı,a
i ünlüsü bulunan bir heceden sonra i,e
ünlüleri gelmek zorundadır.
2.tablo içinde aynısı uygulanmalı.
Bunlara uyulmaması durumunda küçük ünlü uyumuna haykırı olarak nitelendirebiliriz.


Büyük Ünlü Uyumu
Dilimizde bir kelimenin birinci hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) bulunuyorsa, diğer hecelerdeki ünlüler de kalın; ince bir ünlü (e, i, ö, ü) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur:

adım, ağız, ayak, boyun, boyunduruk, burun, dalga, dudak, duvak, kırlangıç; beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük. Buna büyük ünlü uyumu adı verilir.

Dilimizde büyük ünlü uyumu kuralına uymayan birkaç kelime vardır: anne, dahi, elma, hangi, hani, inanmak, kardeş, şişman.



Ünsüz Benzeşmesi Kuralı : Sert ünsüzlerin (f,s,t,k,ç,ş,h,p)  biriyşe biten sözcüklere c,d,g yumuşak ünsüzlerinden biriyle başlayan bir ek getirildiğinde, bu eklerin başındaki

C, Ç ‘ye   D,T’ ye  G,K’ ye dönüşür.

Ünsüz sertleşmesi kuralına aykırı yazımlar yazım yanlışı yaratır.

Örnek :

           Giriş-gen                 girişken

           Dost-dur                 dosttur

           Arap-ca                     Arapça

1)     Ünsüz sertleşmesi, özel adlara ve sayılara getirilen eklere de uygulanır.

Örnek:            Yanlış             Değişim                     Doğru

                     Sinop’da        “d”,”t” ‘ye                Sinop’ta

                     Mehmet-cik   “c”,”ç” ‘ye               Mehmetçik

                     1970 ‘den      “d”,”t” ‘ye                1970′ten

                     1923 ‘de        “d”,”t” ‘ye                1923 ‘te

Örnek :

           Beklediğimiz otobüs Ulus’dan kalkıp, Kızılay’dan geçecek.

           Bu saatte oraya çoktan varmışdır.

2)     Sözcük biçiminde olan de / da bağlacı, ünsüz sertleşmesi kuralından etkilenerek, te / ta biçiminde yazılmaz.

Örnek :           Yanlış                        Doğru

                     Hiç te                    hiç de

                     Olup ta                            olup da

3)     Ünsüzlerin benzeşmesi kuralına aykırı olan bazı ekler vardır.

Örnek :           Yanlış                        Doğru

                     Üç – ken                 üç – gen

                     Çocuk – çağız          çocuk – cağız

Ünsüz Yumuşaması (Değişimi) Kuralı : Bir sözcük p,ç,t,k sert ünsüzlerinden biriyle biterken, bu sözcüğe ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde, sert ünsüzler yumuşayarak;

p,b ‘ye – ç,c ‘ye – k,ğ ‘ye – t,d ‘ye dönüşür.

Örnek :              Balık    balığın

                          Kitap   kitaba

                          Ağaç   ağacı

                              Kağıt   kağıdı

Ünsüz Yumuşamasıyla İlgili Kurallar :

1)     Kimi Türkçe ve Türkçe’ye girmiş sözcüklerde yumuşama görülmez.

Örnek :     Konut                 konutun    (Türkçe)            hilafet           hilafeti (Yabancı)

             Taşıt          taşıta      (Türkçe)             barikat          barikatın (Yabancı)

2)     Tek heceli sözcüklerde de genellikle yumuşama olmaz.

Örnek :           saç     saçım

                     Kaç     kaça

3)     Özel adların sonuna gelen p,ç,t,k set ünsüzleri yalnızca okunurken yumuşatılır. Bu yumuşama yazımda gösterilmez.

Örnek :           Okunuş                                  Yazılış

                     Ayvalığ’a                          Ayvalık’a

                     Ahmed’in                          Ahmet’in




Ses Düşmesi : Kimi sözcüklerin çekimlenişinde veya türeyişinde, bir sesin düştüğü görülür.

a)       Ünlü Düşmesi : İki heceli olan kimi sözcükler ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecelerinde bulunan ünlüyü düşürürler. Buna orta hece düşmesi de denir.

 

Omuz um       omzum          oğul  u          oğlu

Kahır  ol        kahrol           seyir et                  seyret

Ayır    ıntı      ayrıntı           sıyır  ık                   sıyrık

Yalın   ız        yalnız           yanıl ış          yanlış 

b)       Ünsüz Düşmesi : Bazı sözcükler, çeşitli etkilerle birleşirken sözcüğün sonundaki ünsüz harf düşebilir. Bu olaya ünsüz düşmesi adı verilir.

                   Yumuşak cık            yumuşacık               sıcak cık        sıcacık

                   Yüksek    l              yüksel                    küçük l                   küçül

                   Rast gelmek            rasgelmek               ast teğmen    asteğmen

Bazı bileşik sözcüklerin oluşumunda bir hece veya ses düşmesi meydana gelir.


 

Ses Türemesi : Sözcükler kimi eklerle birleşirken zaman zaman araya başka yeni sesler girer. Türkçe’de ses türemesi olayına fazla rastlanmaz.

Ses türemesi yaratan başıca durumlar;

a)       Ünlüyle biten sözcüklere, ünlüyle başlayan bir ek geldiğinde, Türkçe sözcüklerde iki ünlü yan yana gelemeyeceği için bu ünlülerin arasına “y,ş,s,n” ünsüzlerinden uygun olan biri gelir. Bu ses türemesine kaynaştırma da denir. Örnek :

Oku-y-an           okuyan

Baba-s-ı            babası

Yedi-ş-er           yedişer

Elma-n-ın           elmanın

b)       Yardımcı eylemle yapılan bileşik eylemlerde ad soylu sözcükte ses türemesi görülür.

Örnek :                  his etmek                hissetmek

                   Red etmek              reddetmek

Bu sözcüklere ünlüyle başlayan bir ek getirildiğinde sözcüklerde aynı türeme ortaya çıkar.

Örnek :

                   Af-ı              affı

                   Had-i            haddi

c)       Kimi sözcükler pekiştirilirken ses türemesi meydana gelir.

Örnek :         Yalnız           yap-a-yalnız

                   Sağlam                   sap-a-sağlam

                   Dar-a-cık      daracık

                   Bir-i-cik                  biricik


Ses Daralması : “a,e” geniş ünlüsüyle biten sözcüklere “-yor” şimdiki zaman eki getirildiğinde, bu geniş ünlüler daralıp değişerek “ı,i,u,ü” olur.

Örnek :                  bekle-yor                bekliyor

                   Oyna-yor                oynuyor

“-ma,-me” olumsuzluk ekleri de “-yor” ekiyle birleştiğinde daralarak “-mı, -mi, -mu, -mü” olur.

Örnek :                  gelme-yor               gelmiyor

                   Bakma-yor              bakmıyor      

Ulama : Ünsüz harfle biten sözcüğün son ünsüz harfinin kendisinden sonra gelen ve ünlü harfle başlayan sözcüğün ilk hecesiyle birleştirilerek okunmasıdır.
Örnek :

Dönülmez akşamın ufkundayız vakit çok geç
Bu son fasıldır ey ömrüm nasıl geçersen geç


 
 
Bugün 92 ziyaretçikişi burdaydı!
Bu web sitesi ücretsiz olarak Bedava-Sitem.com ile oluşturulmuştur. Siz de kendi web sitenizi kurmak ister misiniz?
Ücretsiz kaydol